[ English version below ]
Grodziska stanowią szczególny element archeologicznego dziedzictwa kulturowego. Są świadectwem rozwiniętej organizacji społecznej, zmieniających się granic plemiennych i państwowych, miejscem rozgrywania się wydarzeń o zasięgu ponadregionalnym, zarówno tych anonimowych, jak i znanych ze źródeł historycznych. Ich lokalizacja była determinowana potencjałem obronnym miejsca, celami strategicznymi, siecią osadniczą, a być może niekiedy urokiem miejsca. Dzięki przestrzennej formie terenowej obiekty te (zazwyczaj) wciąż czytelne są w krajobrazie. Wymagają zatem specjalnej opieki konserwatorskiej, a także – zgodnie z założeniami zrównoważonego rozwoju i aktualnymi strategiami ochrony zabytków – roztropności samych badaczy, dążąc do rozpoznawania tych obiektów w możliwie najmniej destrukcyjny sposób, minimalizując potrzebę naruszania słabo zachowanej topografii. Współczesna metodyka archeologiczna dysponuje jednak narzędziami pozwalającymi na pozyskanie nowych, unikatowych zestawów danych – co ważne, w sposób całkowicie nieinwazyjny – rzucających nowe światło na zagadnienia zasięgu, formy, budulców i organizacji przestrzennej tych stanowisk archeologicznych.
Południowa Wielkopolska należy do regionów o szczególnym nasileniu występowania pradziejowych i średniowiecznych założeń obronnych. Ich wzniesienie łączy się zwykle ze społecznościami kultury łużyckiej, wczesnośredniowieczną organizacją plemienną, formowaniem się państwa wczesnopiastowskiego, lub interpretuje jako późnośredniowieczne siedziby rycerskie. Większość stanowią obiekty zaliczane do drugiej i trzeciej z wymienionych grup, zwykle w formie jedno- lub dwuczłonowych, nizinnych grodzisk pierścieniowatych, tworzących zwarty i rozbudowany system punktów obronnych.
Celem projektu jest rozpoznanie budownictwa grodowego i towarzyszącego mu osadnictwa na obszarze południowo-wschodniej Wielkopolski, ze szczególnym uwzględnieniem obiektów w obrębie powiatu pleszewskiego i ostrowskiego. Realizacja tych założeń zostanie oparta na komplementarnym wykorzystaniu metod nieinwazyjnych: teledetekcyjnych (danych lotniczego skanowania laserowego, prospekcji lotniczej, analizy zobrazowań satelitarnych) oraz geofizycznych (badań magnetycznych), wspartych kwerendą archiwaliów (m. in. dawnych źródeł kartograficznych). Efekty działań nastawione będą na zaspokojenie potrzeb konserwatorskich (rozpoznanie obiektów, przygotowanie nowoczesnej dokumentacji), badawczych (nowe dane dla studiów osadniczych), jak i społecznych (popularyzacja archeologii, nowych metod i zagadnień ochrony dziedzictwa). Projekt ma stanowić otwarcie dla dalszych, systematycznych badań.
Projekt realizowany jest przez Fundację Archeolodzy.org, w kooperacji z Fundacją Ochrony Zabytków w Poznaniu, w ramach programu „Ochrona zabytków archeologicznych” finansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
Zapraszamy do śledzenia naszej strony internetowej oraz profilu na facebooku: www.facebook.com/archeolodzy.org , gdzie na bieżąco będą ukazywały się informacje o postępach, wynikach badań oraz planowanych wydarzeniach towarzyszących – otwartych prelekcjach, spotkaniach terenowych, na które już serdecznie zapraszamy!
Non-invasive survey of strongholds in south-eastern Greater Poland
– Ostrów and Pleszew Counties
Strongholds are among the most distinct examples of archaeological heritage. They arose as the result of work undertaken by highly organized, complex societies. Their location was determined by many intermingled factors: the defensive potential of a place, the strategic aims of their owners, the wider context of settlement network, the shifting tribal and state borders, and sometimes maybe even the special charm some localities seem to have. Strongholds formed the stage for many events of supra-regional importance; some of these were written down as history, others remain forgotten.
Due to the amount of the sediment displaced during their construction, strongholds can be recognized in the landscape. Yet, their preservation should not be taken for granted. Susceptible to damage, they require special care, both by heritage protection laws and the officials who enforce them and archaeologists doing fieldwork. According to the current heritage preservation strategies and the basic tenets of sustainable development, strongholds should be examined using the least invasive approach possible. Only this can minimize the impact our research has on the already much obliterated topography of these monuments. Fortunately enough, modern archaeology is equipped with tools that can provide us with new, unique data sets without any invasiveness whatsoever. Thus, while leaving them intact, we can gain valuable insights into the distribution, form, construction methods and the spatial organisation of these archaeological sites.
South-eastern Greater Poland is a region where the density of prehistoric and medieval defensive works is particularly high. The former were built mainly in the Early Iron Age. The latter – in early Middle Ages, both during the tribal and early Piast statehood periods. Others are interpreted as late mediaeval knight residences. In general, mediaeval structures are predominant in the area. Most of them are lowland, ring forts, consisting of one or two segments. They formed a unique and highly functional defensive network, compact and extensive at the same time.
Our project aims to examine defensive structures and adjacent settlements in south-eastern Greater Poland. We will focus our attention mainly on Ostrów and Pleszew Counties. Our approach will be based on complementary application of non-invasive methods: remote sensing (airborne laser scanning data analysis, aerial surveys, satellite imagery analysis) and geophysics (magnetic surveys), backed by thorough archival queries (including historical cartography). The outcome of our project will benefit many groups, including heritage officers (mapping and recording the structures according to the modern methods), researchers (new data for settlement studies) and the general public (popularizing archaeology and its new methods, raising the awareness about archaeological heritage and the need to protect it). Last but not least, we see this project as a gateway to further systematic research into the extremely captivating subject of strongholds.